Dierenethiek 4: De Exploitatie van Dieren 1 - Dieren als Voedsel

Wij gebruiken dieren op tal van manieren. In eten, kleding, entertainment, experimenten, en als gezelschap. Als we grip willen krijgen op waarom dierenethiek belangrijk is, is het nuttig om een degelijk beeld te krijgen van al deze vormen van exploitatie. In de serie "De Exploitatie van Dieren" besteed ik een aantal posts aan dit onderwerp. Deze keer: dieren als voedsel.

Een van de duidelijkste manieren waarop wij dieren gebruiken als eten is natuurlijk als vlees. In Nederland worden jaarlijks meer dan 570 miljoen dieren geslacht (volgens het CBS was het aantal in 2013 570.030.700).¹ De Nederlandse bevolking telde in 2013 16.779.575 mensen.² Dat betekend dat de gemiddelde vlees consumptie per persoon in Nederland uit ongeveer 34 dieren per jaar bestaat. Dus iedere 11 dagen dat een Nederlander geen vlees eet, redt zij het leven van een dier.

Bron.

Vlees is de meest directe manier waarop we dieren consumeren, omdat we de dieren letterlijk op eten. Maar dit is niet de enige vorm waarin we dieren consumeren. Naast de directe consumptie, gebruiken we ook producten die door dieren produceerd worden als voedsel. Zuivel is hiervan het beste voorbeeld.

Zuivel is de groepsnaam voor melk en melkproducten. Veelal komt deze melk van koeien, maar ook de melk van andere dieren wordt gebruikt, zoals geiten. De zuivel-industrie wordt vaak als humaner beschouwd omdat de dieren tenslotte niet voor de productie van het product gedood worden. En alhoewel het technisch gezien klopt dat de productie van melk de dood van het dier niet vernoodzakelijkt, zijn de feiten qua de productie van zuivel verre van zonnig.

Bron.

Het lijkt haast vanzelfsprekend, maar het is vaak en makkelijk vergeten dat een koe een kalf moet hebben om melk te produceren. Om de melk productie op gang te houden worden zuivel koeien dan ook continue zwanger gehouden. En omdat het uiteindelijk om de melk te doen is worden de kalveren zo snel mogelijk bij hun moeders vandaan gehaald, zodat de melk machinaal afgetapt kan worden. Vrouwelijke kalveren worden zelf voorbereid op een bestaan als zuivel koe, terwijl mannelijke koeien, die zonder melk productie geen waarden hebben in deze industrie, direct afgemaakt worden of in kalveren-kratten worden opgesloten, waar het gebrek aan bewegingsruimte het vlees mals houd. Waar een gezonde koe buiten de bioindustrie een levensverwachtig heeft van 20 jaar, houden zuivel-koeien het gemiddeld maar 5.5 jaar vol.³ En dit korte leven bestaat niet alleen uit veel fysieke pijn door het constant staan op een betonnen vloer, continue afzuigen van melk, en zo verder, maar ook emotionele pijn. Het is wel bewezen dat koeien een nauwe band hebben met hun kalveren, en de scheiding van de twee is zeer traumatisch voor beide.

Via: Melk, Je Kan Zonder

Buiten de directe consumptie van zuivel en vlees eten we vaak ook bijproducten van deze industrieën. De meest voorkomende bijproducten zijn wei en gelatine. Wei is een bijproduct van de melk productie, en gelatine wordt gemaakt van gekookte botten en huid. Het is een onsmakelijk proces, onnodig (er bestaan hele goede, plantaardige alternatieven, en gelatine wordt veelal gebruikt omdat het "rest materiaal" van de slacht goedkoop te verwerken is), en als je bijvoorbeeld aan snoepjes die gemaakt zijn met gelatine ruikt (onder andere Haribo beertjes en andere gummies), zit er een vieze geur aan die niet aanwezig is bij snoep dat gemaakt wordt zonder gelatine. Dierlijke producten zijn soms dus moeilijk te ontsnappen, en het is toch eigenlijk bizar dat je niet eens een Venco dropje kan eten zonder meteen dood dier te consumeren.

Als laatste dan eieren. Dit heeft met zuivel gemeen dat het niet de dood van het dier benoodzaakt. Eieren zijn extra interessant omdat deze industrie al langer dan de anderen in Europa het sociaal oog op zich heeft gehad. Maar maakt dit voor een dier vriendelijke industrie? Kort gezegd, nee.

Kuikens worden gesorteerd op geslacht, en mannetjes, die niet nuttig zijn in de productie van eieren voor consumptie, worden vergast of levend vermalen. Dit gebeurt met 30 miljoen haantjes per jaar.⁴ De vrouwelijke kuikens staat een leven te wachten waarvan de duur direct gekoppeld is aan haar leg vermogen, en de kwaliteit van haar leven afhankelijk is van het type kippen houderij.

Ondanks het feit dat de beruchte legbatterij eieren niet meer in winkels te koop zijn, "zijn [er] in Nederland nog steeds heel veel legbatterij kippen. Hun eieren, met code 3, ... worden wel gebruikt door de industrie. Advocaat of cake is bijvoorbeeld gemaakt van batterij-eieren."⁵

Een scharrelei klinkt goed, maar dit betekend enkel dat de kippen niet in legbatterij-hokjes zitten opgesloten. Hun bewegingsvrijheid kan nog altijd ernstig beperkt zijn, en scharrelkippen hebben niet perse toegang tot buitenlucht. Pas het aller hoogste dieren-welzijns kenmerk geeft indicatie dat de zeer gevoelige snavels van kippen niet meer worden afgesneden.5

Bron.

De betekenis van het woord humaan was het onderwerp van mijn vorige post . Mijn conclusie daar was dat "humaan vlees zeer zeldzaam is, als het überhaupt bestaat." Het bovenstaande mag deze conclusie aansterken en uitbreiden, want het zelfde blijkt te gelden voor alle industrieën die dieren producten beschikbaar maken voor consumptie.

Is er dan geen ethische consumptie van dierlijke producten mogelijk? Ik denk van wel. Zeer kleinschalige "productie" van eieren van "no-kill" kippen, oftewel kippen die niet worden geslacht, in een voor de kippen passende omgeving is mogelijk humaan. Het zelfde zou mogelijk kunnen zijn voor zuivel. Maar het label "humaan" kan alleen van toepassing zijn als het welzijn en de interesses van dieren voorop worden gesteld, en de producten letterlijk een bijproduct zijn van een gezond en gelukkig leven.⁶

Bron.

1 http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=7123SLAC&D1=a&D2=a&D3=12,77,142,207,220,233,246,259,298,306-308,311,319-321&HDR=G1&STB=T,G2&VW=T

2 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37296ned&D1=a&D2=0,10,20,30,40,50,60,(l-1),l&HD=130605-0924&HDR=G1&STB=T

3 http://melkjekanzonder.nl/de-melkfeiten/melkdierenleed/

4 http://www.nrcnext.nl/blog/2012/05/07/next-checkt-nederland-versnippert-of-vergast-30-miljoen-jonge-haantjes-per-jaar/

5 http://www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/1878882/2011/04/21/Een-scharrelei-is-geen-duurzaam-ei.dhtml

6 Ik wil benadrukken dat ik niet geloof dat dit mogelijk is met de huidige productie methodes en kwantiteit, en dat nagenoeg alle producten die in winkels te koop zijn - inclusief de biologische producten - niet voldoen aan de ethische eisen.

Dierenethiek 3: De Betekenis van “Humaan”

Een populaire mening betreffende het eten van vlees is dat het oké is als het maar humaan is. Dit is een aantrekkelijke positie, want het betekend dat we ons gewoontes niet hoeven aan te passen (vlees eten is immers oké), en we houden ons aan een morele standaard. En niet zomaar een standaard, maar een hoge, menselijke standaard (want dat is natuurlijk wat humaan betekend).

Bron.

Maar wat betekend het precies wanneer we zeggen dat iets wel of niet humaan is, en in hoe verre is dit van toepassing op de vlees industrie? Ik denk dat wat de meeste mensen bedoelen wanneer ze het over humaan geproduceerd vlees hebben, is dat het leven van het dier vrij was van onnodig leed en dat de dood van het dier snel en pijnloos was.

Laten we eerst kijken naar deze eisen.

• Wat zijn de mogelijke interpretaties van “onnodig leed”?
  • Onnodig voor het dier:
    Dit is de hoogste eis van nodig zijn, en het mag duidelijk zijn dat het leed dat dieren wordt opgelegd in de dieren industrieën niet nodig is vanuit het perspectief van het dier. Als we deze standaard zouden volgen, dan zouden we al deze gebruiken van dieren moeten stoppen. Maar misschien zijn er andere standaards die het gebruik van dieren wel toelaten.
  • Onnodig voor het bio-industrie proces:
    Als we zoveel mogelijk vlees willen produceren op de meest efficiënte manier mogelijk, dan moeten we een bepaalde hoeveelheid leed toestaan. In de context van de bio-industrie betekend dit dat we dieren uit hun natuurlijke omgeving halen, opsluiten in kleine hokken, genetisch manipuleren om meer product te kunnen winnen, kunstmatige inseminatie, het verwijderen van nakomelingen, en fysieke manipulatie.
    Deze standaard komt erop neer dat leed altijd verantwoord is als het proces het benoodzaakt. Maar dat is uiteindelijk geen standaard, want het leed van het dier is in het geheel ondervangen aan welk proces dan ook wij willen toepassen.
  • Onnodig voor een bepaald prijskaartje:
    Hier zetten we niet het proces voorop, maar eisen we dat we dierlijke producten betaalbaar houden. Het meest diervriendelijke proces dat ons budget toelaat is het juiste proces, en het leed dat uit dit proces volgt is nodig en dus toelaatbaar.
    Deze standaard betekend dat het leed dat we toelaten gebonden is aan ons budget. Dus zorg om het leed van een dier is altijd secundair aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van vlees. Uiteindelijk leidt dit tot het zelfde probleem als de vorige standaard.
  • Onnodig voor het slacht-doel:
    Dit betekend dat het dier een leven vrij van leed moet lijden, en dat het enige leed dat is toegestaan is nodig is voor de slacht zelf. Dit komt neer op de eis van een snelle pijnloze dood, dus laten we daar naar kijken.

• Het belang van een snelle en pijnloze dood
• Wat is de standaard voor snel en pijnloos?
  Grotere dieren worden voor het slachten begint vaak met een “captive bolt pistol” in het hoofd geschoten. Dit apparaat schiet een metalen staaf het hoofd van het dier in om het zodoende te verdoven. Hierna wordt de keel van het dier op de kop opgehangen en wordt de keel doorgesneden. Het doel is dat het dier in leven blijft, zodat het het hart blijft pompen om zo het leegbloeden te bevorderen. Deze methode is lang niet altijd succesvol, en dieren kunnen dus in vol bewustzijn de keel worden doorgesneden. Maar zelfs als het pistool perfect werkt is er vaak veel paniek, moet het dier in een kleine ruimte gedwongen worden om de stoot toe te kunnen passen, en volgt de dood pas later in het proces. Dit proces rekt, onder ideale condities, het begrip van snel en pijnloos – en is de werkelijkheid is het proces ver van ideaal.

Bron.

• Zo snel en pijnloos mogelijk?
  Dus misschien willen we zeggen dat het zo snel en pijnloos mogelijk moet. Als we dit heel serieus nemen, dan moeten we erkennen dat de meest pijnloos mogelijke optie is het slachten van dieren voor vlees stop te zetten. Maar als we bedoelen dat het slachten zo snel en pijnloos mogelijk moet op voorwaarde dat het dier geslacht wordt, dan veranderd de eis.
• Is het doden van een dier altijd oké als het maar snel en pijnloos is?
  Laten we zeggen dat het mogelijk is een dier snel en pijnloos te doden. Is het dan automatisch oké? Laten we onze intuïties testen met een voorbeeld. Ik loop door het bos en zie een jong vosje dat er gezond uitziet. Het is de eerste keer dat ik dit vosje zie en weet er verder niets van af. Ik heb een geweer met gifpijltjes om mijn schouder. Het gif werkt zo snel dat het dier het prikje niet eens zal voelen, maar nagenoeg meteen dood neer zal vallen. Ik richt. Schiet. Raak. Het vosje valt dood neer.
• Ik zie twee mogelijke reacties. Je kan denken dat ik iets fout heb gedaan, dat ik het vosje iets kwaad heb aangedaan door hem/haar te doden, ondanks dat het pijnloos was. Dat betekend dat een snelle, pijnloze dood niet automatisch ethisch verantwoord is. Je kan ook denken dat er niet per se iets fout was met wat ik deed. Ik neem aan dat deze mening voortkomt uit het idee dat omdat het aan de twee bovenstaande eisen voldoet, en dat het dus een humane dood was. Maar om te zien of dat ook echt zo is moeten we eerst weten wat humaan precies betekend.

Humaan betekend menselijk. Etymologisch gezien stamt van het Franse humain wat zijn betekenis ontleend aan het Latijnse humānus, wat vertaald naar “betreffende de mens.”¹ Als we willen weten of iets wel of niet humaan is, dan vragen we ons dus eigenlijk of dat gene de standaard van menselijkheid behaald.

Als we dit toepassen op de kwestie van humaan geproduceerd vlees, dan moeten we dus kijken naar de menselijke standaard van (1) onnodig leed en (2) een snel en pijnloze dood.

1. Onnodig leed voor mensen is ethisch gezien nooit afhankelijk van een industrieel proces, een prijspunt, of slacht-doel. Voor mensen, onnodig leed wordt altijd beoordeeld vanuit het perspectief van het persoon zelf.
2. Als het op de onnatuurlijk dood van mensen aankomt, dan is euthanasie de enige ethisch verantwoorde situatie. Dit is een situatie waarin een eind wordt gemaakt aan “ondraaglijk en uitzichtloos lijden.”² Dit is ook veelal de standaard die we handhaven voor onze huisdieren.

Het mag duidelijk zijn dat de vlees industrie niet aan bovenstaande eisen voldoet. Het volgt hieruit dat humaan vlees zeer zeldzaam is, als het überhaupt bestaat.

1    M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, via

      http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/humaan.

2    http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/euthanasie.