Dierenethiek 3: De Betekenis van “Humaan”

Een populaire mening betreffende het eten van vlees is dat het oké is als het maar humaan is. Dit is een aantrekkelijke positie, want het betekend dat we ons gewoontes niet hoeven aan te passen (vlees eten is immers oké), en we houden ons aan een morele standaard. En niet zomaar een standaard, maar een hoge, menselijke standaard (want dat is natuurlijk wat humaan betekend).

Bron.

Maar wat betekend het precies wanneer we zeggen dat iets wel of niet humaan is, en in hoe verre is dit van toepassing op de vlees industrie? Ik denk dat wat de meeste mensen bedoelen wanneer ze het over humaan geproduceerd vlees hebben, is dat het leven van het dier vrij was van onnodig leed en dat de dood van het dier snel en pijnloos was.

Laten we eerst kijken naar deze eisen.

• Wat zijn de mogelijke interpretaties van “onnodig leed”?
  • Onnodig voor het dier:
    Dit is de hoogste eis van nodig zijn, en het mag duidelijk zijn dat het leed dat dieren wordt opgelegd in de dieren industrieën niet nodig is vanuit het perspectief van het dier. Als we deze standaard zouden volgen, dan zouden we al deze gebruiken van dieren moeten stoppen. Maar misschien zijn er andere standaards die het gebruik van dieren wel toelaten.
  • Onnodig voor het bio-industrie proces:
    Als we zoveel mogelijk vlees willen produceren op de meest efficiënte manier mogelijk, dan moeten we een bepaalde hoeveelheid leed toestaan. In de context van de bio-industrie betekend dit dat we dieren uit hun natuurlijke omgeving halen, opsluiten in kleine hokken, genetisch manipuleren om meer product te kunnen winnen, kunstmatige inseminatie, het verwijderen van nakomelingen, en fysieke manipulatie.
    Deze standaard komt erop neer dat leed altijd verantwoord is als het proces het benoodzaakt. Maar dat is uiteindelijk geen standaard, want het leed van het dier is in het geheel ondervangen aan welk proces dan ook wij willen toepassen.
  • Onnodig voor een bepaald prijskaartje:
    Hier zetten we niet het proces voorop, maar eisen we dat we dierlijke producten betaalbaar houden. Het meest diervriendelijke proces dat ons budget toelaat is het juiste proces, en het leed dat uit dit proces volgt is nodig en dus toelaatbaar.
    Deze standaard betekend dat het leed dat we toelaten gebonden is aan ons budget. Dus zorg om het leed van een dier is altijd secundair aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van vlees. Uiteindelijk leidt dit tot het zelfde probleem als de vorige standaard.
  • Onnodig voor het slacht-doel:
    Dit betekend dat het dier een leven vrij van leed moet lijden, en dat het enige leed dat is toegestaan is nodig is voor de slacht zelf. Dit komt neer op de eis van een snelle pijnloze dood, dus laten we daar naar kijken.

• Het belang van een snelle en pijnloze dood
• Wat is de standaard voor snel en pijnloos?
  Grotere dieren worden voor het slachten begint vaak met een “captive bolt pistol” in het hoofd geschoten. Dit apparaat schiet een metalen staaf het hoofd van het dier in om het zodoende te verdoven. Hierna wordt de keel van het dier op de kop opgehangen en wordt de keel doorgesneden. Het doel is dat het dier in leven blijft, zodat het het hart blijft pompen om zo het leegbloeden te bevorderen. Deze methode is lang niet altijd succesvol, en dieren kunnen dus in vol bewustzijn de keel worden doorgesneden. Maar zelfs als het pistool perfect werkt is er vaak veel paniek, moet het dier in een kleine ruimte gedwongen worden om de stoot toe te kunnen passen, en volgt de dood pas later in het proces. Dit proces rekt, onder ideale condities, het begrip van snel en pijnloos – en is de werkelijkheid is het proces ver van ideaal.

Bron.

• Zo snel en pijnloos mogelijk?
  Dus misschien willen we zeggen dat het zo snel en pijnloos mogelijk moet. Als we dit heel serieus nemen, dan moeten we erkennen dat de meest pijnloos mogelijke optie is het slachten van dieren voor vlees stop te zetten. Maar als we bedoelen dat het slachten zo snel en pijnloos mogelijk moet op voorwaarde dat het dier geslacht wordt, dan veranderd de eis.
• Is het doden van een dier altijd oké als het maar snel en pijnloos is?
  Laten we zeggen dat het mogelijk is een dier snel en pijnloos te doden. Is het dan automatisch oké? Laten we onze intuïties testen met een voorbeeld. Ik loop door het bos en zie een jong vosje dat er gezond uitziet. Het is de eerste keer dat ik dit vosje zie en weet er verder niets van af. Ik heb een geweer met gifpijltjes om mijn schouder. Het gif werkt zo snel dat het dier het prikje niet eens zal voelen, maar nagenoeg meteen dood neer zal vallen. Ik richt. Schiet. Raak. Het vosje valt dood neer.
• Ik zie twee mogelijke reacties. Je kan denken dat ik iets fout heb gedaan, dat ik het vosje iets kwaad heb aangedaan door hem/haar te doden, ondanks dat het pijnloos was. Dat betekend dat een snelle, pijnloze dood niet automatisch ethisch verantwoord is. Je kan ook denken dat er niet per se iets fout was met wat ik deed. Ik neem aan dat deze mening voortkomt uit het idee dat omdat het aan de twee bovenstaande eisen voldoet, en dat het dus een humane dood was. Maar om te zien of dat ook echt zo is moeten we eerst weten wat humaan precies betekend.

Humaan betekend menselijk. Etymologisch gezien stamt van het Franse humain wat zijn betekenis ontleend aan het Latijnse humānus, wat vertaald naar “betreffende de mens.”¹ Als we willen weten of iets wel of niet humaan is, dan vragen we ons dus eigenlijk of dat gene de standaard van menselijkheid behaald.

Als we dit toepassen op de kwestie van humaan geproduceerd vlees, dan moeten we dus kijken naar de menselijke standaard van (1) onnodig leed en (2) een snel en pijnloze dood.

1. Onnodig leed voor mensen is ethisch gezien nooit afhankelijk van een industrieel proces, een prijspunt, of slacht-doel. Voor mensen, onnodig leed wordt altijd beoordeeld vanuit het perspectief van het persoon zelf.
2. Als het op de onnatuurlijk dood van mensen aankomt, dan is euthanasie de enige ethisch verantwoorde situatie. Dit is een situatie waarin een eind wordt gemaakt aan “ondraaglijk en uitzichtloos lijden.”² Dit is ook veelal de standaard die we handhaven voor onze huisdieren.

Het mag duidelijk zijn dat de vlees industrie niet aan bovenstaande eisen voldoet. Het volgt hieruit dat humaan vlees zeer zeldzaam is, als het überhaupt bestaat.

1    M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, via

      http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/humaan.

2    http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/euthanasie.