Dierenethiek 1 - Ons Moraal Kader

Het is over het algemeen oncontroversieel om te zeggen dat het welzijn van andere mensen van belang is. In ander woorden, andere mensen staan in ons moraal kader. Als andere mensen lijden, voelen wij ons geroepen om zo mogelijk dat lijden te verlichten. Ons gedrag is mogelijk beperkt in zover het betrekking heeft op andere mensen: je mag ethisch (en gelukkig vaak legalistisch) gezien bijvoorbeeld niet zomaar pikken, mensen pijn doen of doden, medische experimenten verrichten zonder toestemming, en we mogen mensen niet kopen en verkopen. Deze beperkingen zijn nagenoeg vanzelfsprekend, en dit is duidelijk niet alleen is onze ethiek, maar ook in onze wetten en gedrag. Maar met dieren ligt dit heel anders.

Bron

Waarom staan dieren buiten ons moraal kader?

• Eén argument waarom dieren niet binnen ons moraal kader vallen is dat ze geen bewustzijn hebben. Dit komt vooral voort uit de filosofie van de Franse filosoof en wetenschapper Descartes. Volgens Descartes hebben mensen zowel een lichaam als een bewustzijn, of ziel. Onze persoonlijkheid, herinneringen, en al onze ervaringen van pijn en plezier vinden plaats in de ziel. Volgens Descartes hebben dieren geen ziel, en zijn zij alleen maar lijven. Hij noemde dieren dan ook een soort natuurlijke automata, of robots. De meeste moderne mensen vinden dit idee idioot. Iedereen die een huisdier heeft of ooit heeft gehad, of enige tijd met een dier heeft doorgebracht, weet dat dieren een persoonlijkheid hebben, en herinneringen. En iedereen die weleens per ongeluk op het pootje van een hond of kat heeft gestapt, weet dat deze dieren pijn kunnen ervaren. Daarbij komt dat filosofie en de wetenschappen ook (meer en meer) pijn in dieren erkennen. Het ontkennen van pijn in dieren is nu nagenoeg onverdedigbaar.
• Een gerelateerd argument is dat dieren wel bewust zijn hebben, maar dat hun ervaringen van bijvoorbeeld pijn anders zijn dan menselijke ervaringen van pijn en leed. Natuurlijk verscheelt de ervaring van pijn van persoon tot persoon. Sommige mensen werken rustig door met een gebroken pols, terwijl andere niet door de pijn heen kunnen zien. Dit is dus niet wat we bedoelen met een verschil in pijn. Wat we bedoelen is dat de pijn ervaringen van dieren op een diepere manier anders is, zodat zij niet op de zelfde manier moraal meetellen.
  Laten we aannemen dat de ervaringen van dieren inderdaad op deze manier anders zijn dan de ervaringen van dieren. Waarom zou dit uitmaken? Of mensen en dieren nou allebei pijn hebben, of dat alleen mensen pijn hebben en dieren hebben "pijn" -- maakt dit een moraal verschil? Ik denk niet dat daar redenen voor bestaat, ten eerste omdat waar we ons zorgen maken om de pijn, en niet zozeer in de finesse van het type pijn. Ten tweede omdat, zelfs als we dit verschil erkennen, er niets inherent is aan menselijke pijn dat dit soort erger maakt.
  Het is verder helemaal niet duidelijk is dat dieren pijn op een fundamentele andere manier ervaren dan mensen dat doen. Natuurlijk hebben dieren geen existentieel leed (dieren lijden bijvoorbeeld niet door zorgen over de toekomst). Maar fysieke pijn is pijn. En dieren hebben een zenuwstelsel dat qua pijn signalen heel erg lijkt op dat van ons. Er is dus geen reden om aan te nemen dat de ervaring van pijn in dieren op belangrijke manieren verschilt van dat van ons.
  Laten we als laatste de tafels even keren. Vaak worden verschillen tussen mensen en dieren gebruikt als excuus om dieren te behandelen zoals wij dat willen, zonder zorg voor hun welzijn. Maar laten we zeggen dat de meeste dieren geen of een zeer beperkte grip hebben op de toekomst. Als dit het geval is, dan wanneer een dier pijn lijd is haar hele ervaring pijn. Er is geen bewustzijn van een mogelijke toekomst zonder pijn. En het lijkt mij dat daar een groot moraal gewicht aan hangt.

©JeffreyP

Okay, dieren zijn van (enig) belang, maar ...

1. Mijn belangen zijn belangrijker.
• Hier erkennen we een conflict tussen de belangen van het dier (bijvoorbeeld om een lang, natuurlijk leven te leiden), en het belang van mensen (bijvoorbeeld voor vlees, leer, bont, enzoverder). Als zo'n conflict zich voordoet dat moet er een manier zijn om te arbitreren. Er bestaan tal van manieren om ethische conflicten te wegen, maar in dit geval mag het duidelijk zijn dat een menselijke interesse in smaak (mensen in westerse landen hebben over het algemeen geen vlees nodig om gezond te overleven, en enig bewijs in het tegendeel is controversieel op het best) niet opweegt tegen het dieren belang in een leedvrij leven.
2. Dieren doden/eten dieren, dus waarom zouden wij geen dieren doden/eten?
• Dit argument komt meestal neer op het idee dat omdat leeuwen op de savanne antilopen eten, mensen ethisch gezien ook dieren mogen doden en eten. Een mogelijk tegen argument is dat dieren ook naakt rondlopen, soms soortgenoten doden, en soms tegen van alles aanrijden (denk aan een ongecastreerde hond). Is dit gedrag acceptabel onder mensen? Neen. Want natuur en moraliteit zijn aparte categorieën. En hier bestaat wel een belangrijk verschil tussen mensen en de meeste dieren, namelijk dat mensen in staat zijn morale problemen te overwegen en ons te gedragen in overstemming met deze overwegingen.
3. Het is mijn persoonlijke keus.
• Het is voor als nog legalistisch gezien een persoonlijke keus om dieren te slachten, vlees te eten, bont te dragen, enzoverder. Maar zowel praktisch als moraal gezien is dit duidelijk niet het geval. Praktisch gezien is het vanzelfsprekend dat onze daden gevolgen hebben voor dieren. En in zover onze daden gevolgen hebben voor dieren moeten we belang tonen voor dieren. Dit betekend dat de effecten van onze daden op het welzijn van dieren moraal gezien in onze overwegingen mee moeten nemen. Een voorbeeld hiervan is dat als ik besluit mijn buurman in zijn maag te stompen, dan ben ik niet vrij in het uitvoeren van dat besluit, omdat mijn buurmans belang in de afwezigheid van pijn mij beperkingen oplegt. Dit geld gelijk voor dieren. Als ik door het bos loop, en een hond rent mij voorbij en sproeit modder op mijn broek, dan sta ik niet in mij recht die hond te schoppen. En dit is niet alleen het geval omdat de eigenaar mij geen toestemming heeft gegeven haar hond te schoppen (want zelf met toestemming is het onethisch de hond pijn te laten lijden). Het is eerder het feit dat de hond aangetast wordt door mijn daden dat mij beperkingen oplegt qua mijn gedrag.

Er zijn dus geen redenen, ceteris paribus (de overige omstandigheden gelijk blijvend), om dieren en hun belangen niet volledig in ons moraal kader op te nemen. Dit legt de grondslag voor toekomstige posts.